عیب جویى

عیب جویى

انسان خردمند به خوبى مى داند که در مسیر آدمیان ، همواره خطر لغزش و اشتباه وجود دارد و همه  - جـز مـعـصـومـان ـ کـم و بـیـش مـرتـکـب خـطـا و اشـتـبـاه مـى شـونـد. بـه هـمـیـن دلیـل ، خـردمـنـد بـه جاى پرداختن به لغزش دیگران ، درصدد جستجوى عیب خود برمى آید، امام خردمندان ، امیرمؤ منان (ع ) در این مقام ، سخن حکیمانه اى فرموده است : (لاَ تـَتـَبَّعـَنَّ عـُیـُوبَ النّ اسِ فـَاِنَّ لَکَ مـِنْ عـُیـُوبـِکَ اِنْ عـَقـَلْتَ م ا یـَشـْغـُلُکَ مـِنْ اَنْ تـَعی بَاَحَداً)

 1- شرح غررالحکم ، ج 6، ص 292.
 2-  همان ، ج 4، ص 340.
 3-  جامع السعادات ، ج 2، ص 279.
 4-  هُمَزه (104)، آیه 1.
 5- بحارالانوار، ج 74، ص 282.
 6-  شرح غررالحکم ، ج 5، ص 48

1  پیگیر عیوب مردم نشو چرا که خود، اگر خرد بورزى ، آن قدر عیب دارى که تو را از عیب جویى دیگران کفایت کند.
و در سـخنى دیگر، شگفتى خود را از انسان نابخردى که با داشتن عیوب متعدد به عیب یابى ازدیگران مى پردازد، ابراز داشته است . 2
امام باقر(ع ) نیز، عیب جویى را نزدیک شدن به مرز کفر دانسته ، مى فرماید: (مِنْ اَقْرَبِ  ما یَکُونُ الْعَبْدُ اِلَى الْکُفْرِ اَنْ یُؤ اخِىَ الرَّجُلَ عَلَى الدّینِ فَیُحْصى عَلَیْهِ زَلاّ تِهِ لِیُعَیِّرَهُ بِها یَوْماً ما) 3
از نـزدیـک ترین حالات بنده به مرز کفر این است که با مردى با انگیزه دینى دوست شود سپس بدى هاى او را برشمارد تا روزى بدان وسیله او را سرزنش کند.
به همین دلیل ، قرآن مجید، عیب جویان را چنین تهدید مى کند: (وَیْلٌ لِکُلِّ هُمَزَةٍ لُمَزَةٍ) 4 واى بر هر عیب جوى سخره گر!
مبارزه با منکرات و عیب جویى
باید دانست که اسلام در مورد مبارزه با منکرات ، سه اقدام اساسى را پیشنهاد کرده است :
1 ـ زمینه هاى تربیت و تبلیغات دینى ، تعلیم و تزکیه همه افراد و اقشار جامعه را باید به گـونـه اى فـراهـم سـاخـت ، کـه در  جامعه اسـلامـى ، ارتـکـاب خـلاف و جـرم و جـنـایـت بـه حـداقـل ممکن بلکه به صفر برسد و چنین کارى وظیفه علما، والدین و عموم مردم است و همگى باید دست به دست یکدیگر دهند و هرگونه زمینه گناه و خلاف را از بین ببرند.
2 ـ هـمـگى وظیفه دارند در قالب (امر به معروف و نهى از منکر)، (اجراى حدود الهى ) و مانندآن با همه خلافهاى آشکار مبارزه کنند.
3 ـ هـمـگان وظیفه دارند عیب هاى خود را اصلاح کنند و خلاف و گناه و عیب پنهان خود و دیگران راپـوشـیـده دارنـد و هیچ کس حق ندارد عیوب خود و دیگران را برملا سازد؛ چنین کارى تحت عنوان ؛(اشاعه فحشا)، و مانند آن ممنوع است و خود نوعى ، منکر به حساب مى آید.
بنابراین ، مبارزه با منکرات ، ماهیتا با عیب جویى تفاوت دارد، حتى عیب جویى در دایره مبارزه بامنکرات قرار مى گیرد که باید با آن مبارزه کرد. افزون بر آن ؛ نـهـى از مـنکر، مصلح است و در راستاى اصلاح فرد و جامعه به مبارزه با منکر برمى خیزد ولى عیب جو با نیت تخریب ، به عیب جویى مى پردازد.
ناهى از منکر خیر خواه و دلسوز فرد خاطى است ، در حالى که عیب یاب ، از روى عقده و کینه چنین مى کند.
نـهـى از مـنـکـر با موعظه حسنه و زبان خوش ، تلاش مى کند افراد را به خوبى ها دعوت کند،ولى عیب جو با لحن گزنده ، نه تنها افراد را به سوى خوبى نمى کشاند بلکه به لجبازى نیز وادار مى کند.
عیب جویان ، فاقد دل پاک و عقل سلیم اند در حالى که ناهیان از منکر با دلى پاک و عقلى سالم به مبارزه با منکرات برمى خیزند.
انتقاد سالم نه عیب جویى
آنچه از روایات برمى آید، آن است که فرد را محترمانه (بدون آبروریزى )بـه عیوبش آگاه ساخت به گونه اى که در حضور دیگران نباشد و حتى فرد منتقد را نشناسد. بـیـان ایـن مـسـائل در جمع و به صورت کلّى نیز، در پاره اى موارد مى تواند راهگشا باشد. امام صادق (ع)، انتقاد کننده واقعى را محبوب ترین دوست خود دانسته ، مى فرماید: (اَحَبُّ اِخْو انى اِلَىَّ مَنْ اَهْدى عُیُوبى اِلَىَّ) 5
بهترین دوست من کسى است که عیوبم را به من هدیه کند!
امیر مؤ منان نیز به ما چنین توصیه مى کند: (لِیَکُنْ اثَرَ النّ اسِ عِنْدَکَ مَنْ اَهْدى اِلَیْکَ عَیْبَکَ وَ اَع انَکَ عَلى نَفْسِکَ) 6  باید برگزیده ترین مردم نزد تو کسى باشد که عیب هایت را نشانت دهد و تو را در مقابله بانفس امّاره ات مدد بخشد.