نیکى ها اقتصادی

نیکى ها اقتصادی

کسب حلال :
اسـلام در نـظـام اقـتـصـادى خـویش ، برخى از راه هاى کسب درآمد را به خاطر مفاسدى که در پى دارد، حرام و ممنوع کرده است ، مانند ربا، کم فروشى ، احتکار، غصب و سرقت ، اختلاس ، رشوه و مـانـنـد آن ولى کـارهـاى مـعـمـول و معقول را مشروع دانسته و از پیروان خویش مى خواهد که از راه مشروع به کسب درآمد و امرار معاش بپردازند و هرگز گرد کار و درآمد حرام نگردند : وَ کُلُوا مِمّا رَزَقْناکُمْ حَلالاً طَیِّبًا وَ اتَّقوُا اللّهَ الَّذى اَنْتُمْ بِهِ مُؤْمِنُونَ 1
از نعمت هاى حلال و پاکیزه اى که خداوند روزى شما کرده بخورید و تقواى خدا را ـ که به او مؤ من هستید ـ پیشه کنید.
امام باقر(ع ) مى فرماید:رسول خدا(ص ) در حجة الوداع به مردم فرمود: روح الامـیـن بـه مـن الهـام کـرد کـه هـیـچ کـس نـمـى مـیـرد تـا ایـنـکـه (پـیـمـانـه ) روزى او تکمیل شود. بـنـابـرایـن تقواى الهى پیشه کنید و روزى را با نیکویى طلب کنید(زیاد حرص نزنید) و دیر رسـیـدن روزى ، شـمـا را وادار نـکـنـد کـه از راه مـعـصـیـت آن را بـه چـنـگ آوریـد هـمـانـا خـداونـد مـتـعـال روزى حـلال مـیان بندگانش تقسیم کرده نه روزى حرام ، هر کس تقوا و صبر پیشه کند، خداوند روزى اش را از راه حلال عطا کند و هر کس ‍ پرده درى و عجله کند و آن را از راه حـرام بـه چـنـگ آورد خـداونـد از روزى حـلال او کـسـر کـرده ودر روز قـیـامـت نیز باید حساب پس بدهد. 2
کـسـب حـرام ، عـلاوه بـر ایـنـکـه کـارى زشـت و نـادرسـت اسـت ، بـر افـکـار و اعمال حرامخوار نیز آثار نابهنجارى مى گذارد که سبب تباهى دین و دنیاى او مى گردد، زندگى اش را نـکـبـت بـار مـى کـنـد، فـرجـامـش را تـبـاه مى سازد، او را از چشم مردم مى اندازد، بى عاطفه و سنگدل کرده در نهایت وارد دوزخ مى کند.
سخاوت
(اسـراف ) و (بـخـل ) دو سـوىِ افـراط و تـفـریـط در مـصرف ثروت است و (سخاوت ) حدّ میانه آنهاست ؛ بخل ، خوددارى از مصرف مال در موارد لازم است و اسراف ، هزینه کردن ثروت درموارد غیر لازم ، و سخاوت ، مصرف ثروت است به اندازه ضرورى . 3
رسول اکرم (ص ) در تعریف سخاوتمند واقعى مى فرماید : سخاوتمند کسى است که دارایى (حلال ) خویش را در مسیر خواست خدا مصرف کند. امـّا آن کـه مـال را در مـعـصـیت خدا هزینه نماید، مستحق خشم و غضب الهى است چرا که به خود نیز بخل ورزیده ، چون هواپرستى کرده ـ تا چه رسد به
دیگران !... 4
بنابراین براى دستیابى به خصلت ارزشمند سخاوت باید؛
1 ـ راه هاى کسب ثروت ، حلال و مشروع باشد.
2 ـ حـقـوق واجـب شـرعـى مـانـنـد خـمـس ، زکـات ، نـفـقـه واجـب افـراد تـحـت تکفّل ، کفّارات شرعى و ... پرداخت شود.
3 ـ ثـروت در راه مـشـروع و مـعـقـول هـزیـنـه شـود نـه در راه مـعـصـیـت خـدا و کـارهـاى بـیـهوده و باطل
4 ـ مـصرف در راه هاى مذکور نیز به اندازه و حساب شده انجام گیرد قرآن مجید در این باره مى فرماید:
وَلا تَجْعَلْ یَدَکَ مَغْلوُلَةً اِلى عُنُقِکَ وَ لا تَبْسُطْها کُلَّ الْبَسْطِ فَتَقْعُدَ مَلُوماً مَحْسوُراً 5
دستت را (از روى تنگ نظرى ) به گردنت زنجیر نکن و آن را یکباره نگشا که سرزنش شده و درمانده خواهى شد.
با چنین اوصافى ، هزینه ثروت ، سخاوت محسوب مى شود که امیرمؤ منان (ع ) در دو جمله حکیمانه آن را نتیجه خردمندى و از سجایاى اخلاقى پیامبران دانسته ، مى فرماید: (اَلسَّخاءُ ثَمَرَةُ الْعَقْلِ) 6
(اَلسَّخاُء خُلُقُ الاَنْبِیاءِ) 7 و شایسته است هر انسانى بدان آراسته گردد.
قناعت
دسـت تـوانـاى آفرینش ، سرشت آدمى را به گونه اى آفریده که خواسته هاى مادّى و معنوى او سـیـرى نـاپـذیـر اسـت و بـه دنـبـال کـمـال مـطـلق مـى گردد و همواره در تلاشى پیگیر براى نیل به اهدافى جدید است تا به سرمنزل مقصود راه یابد.
از سـوى دیـگـر کـمال مطلق ، چه مادّى و چه معنوى ، نهایت پذیر نیست وانسان محدود هرگز نمى تواند به چنین آرزویى دست یابد. گر چه در حدّ توان خویش و سعى و تلاشى که مى کند به آن نزدیک مى شود. امام صادق (ع ) به این واقعیت ، چنین تصریح مى کند : (مَنْهوُمانِ لا یَشْبَعانِ؛ مَنْهوُمُ عِلْمٍ وَ مَنْهوُمُ مالٍ) 7 دو گرسنه حریص هیچ گاه سیر نمى شوند؛ گرسنه دانش و گرسنه ثروت .
تلاش در میدان کسب کمالات معنوى خصلتى پسندیده است که آدمى باید قدر آن را بداند و تا آخرین لحظه عمر نیز به آن مداومت کند چنانکه قرآن مجید مى فرماید: (... وَ قُلْ رَبِّ زِدْنى عِلْماً) 8 بگو:(پروردگارا بر دانش من بیفزا.)
ولى حرص و طمع در مظاهر مادّى دنیا مانند زرپرستى ، جاه و مقام ، شهوت و... امـرى نـاپـسـنـد و اغـواگـر اسـت و فـرجـام آدمـى را تـبـاه مـى سـازد و او را از کـمـال حـقـیـقـى ـ کـه هـمـان بـنـدگـى خـدا و کـسـب مـعـنـویـات اسـت ـ بـاز مـى دارد. بـه هـمـیـن دلیـل ، اخـلاق اسلامى به مؤ منان توصیه مى کند که به یک زندگى ساده و بى دغدغه بسنده کنند و در پى مال و منال به اندازه اى بروند که نیازهاى زندگى را در حد کفاف برآورده سازد و تا حدودى هم گشایش داشته باشد ولى بیشتر از آن چندان مطلوب نیست و باید با قناعت ، جلو حرص و طمع را سدّ کرد. به تعبیر امیرمؤ منان (ع ) :
(اِنْتَقِمْ مِنْ حِرْصِکَ بِالْقُنُوعِ کَما تَنْتَقِمُ مِنْ عَدُوِّکَ بِالْقِصاصِ) 8
با قناعت ورزى از آزمندى ات انتقام بگیر چنان که با قصاص از دشمنت انتقام مى گیرى !
  انفاق و احسان
در هـر جـامـعـه اى کـم و بـیـش افـرادى یـافـت مـى شـونـد کـه بـه عـلل گـونـاگـونـى توان تاءمین زندگى خویش را ندارند، همچنین مواردى پیش مى آید که نیاز بـه کـمـک تـوانـگـران احـسـاس مـى شـود مـانـنـد سـاخـتـن بـیـمـارسـتـان ، مـدرسـه ، پـل و راه ، مـسجد و کارهاى عام المنفعه دیگر. در این گونه موارد سخاوت و جوانمردى اقتضا مى کـنـد کـه آدمى به کمک همنوعان خود بشتابد و با انفاق بخشى از دارایى خود در رفع نیازمندى هـاى عـمـومـى سـهـیـم شـود. قـرآن مـجـید این اقدام خیرخواهانه را برخاسته از ایمان دانسته ، مى فرماید : (قُلْ لِعِبادِىَ الَّذینَ امَنوُا یُقیموُا الصَّلوةَ وَ یُنْفِقوُا مِمّا رَزَقْناهُمْ سِرّاً وَ عَلانِیَةً مِنْ قَبْلِ اَنْ یَاءْتِىَ یَوْمٌ لابَیْعٌ فیهِ وَ لا خِلالٌ) 9
بـه بـندگان من ـ که ایمان آورده اند ـ بگو:نماز را برپاى دارند و از آنچه به آنها روزى داده ایم ، پنهان و
آشـکـار، انـفـاق کـنـنـد پـیـش از آن کـه روزى فـرارسد که نه خرید و فروشى در آن است و نه دوستیى .
همچنین در آیات متعدد دیگرى از شرایط و آداب و آثار ارزشمند انفاق سخن رفته است.
 1- رک : المیزان ، ج 5، ص 333 و تفسیر نمونه ، ج 4 ، ص 364.
 2-  مائده (5)، آیه 35.
 3-  ر.ک : بحار الانوار ،ج 94 ،ص 22.
 4-  شرح نهج البلاغه ، ابن ابى الحدید، ج 16، ص 211.
 5-  عدل الهى ، ص 251 ، دفتر انتشارات اسلامى .
 6-  یوسف (12) ، آیه 97.
 7-  همان ، آیه 98.
 8-  مریم (19)، آیه 47.
 9-  آل عمران (3)، آیه 159.