محکم و متشابه

بسم الله الرحمن الرحیم  

هُوَ الَّذِى أَنْزَلَ عَلَیْکَ الکِتابَ مِنْهُ آیاتٌ مُحْکَماتٌ هُنَّ أُمُّ الکِتابِ وَأُخَرُ مُتَشابِهاتٌ فَأَمّا الَّذِینَ فِى قُلُوبِهِمْ زَیْغٌ فَیَتَّبِعُونَ ما تَشابَهَ مِنْهُ ابْتِغاءَ الفِتْنَةِ وَابْتِغاءَ تَأْوِیلِهِ وَما یَعْلَمُ تَأْوِیلَهُ إِلّا اللَّهُ وَالرّاسِخُونَ فِى العِلْمِ یَقُولُونَ آمَنّا بِهِ کُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنا وَما یَذَّکَّرُ إِلّا أُولُوا الْأَلْبابِ؛ - آل‏عمران . آیه 7   -  

اوست کسى که این کتاب را بر تو فرو فرستاد. پاره‏اى از آن، آیاتِ محکم -صریح و روشن‏- است . آنها اساس کتابند؛ و -پاره‏اى‏- دیگر متشابهند. اما کسانى که در دل‏هایشان انحراف است براى فتنه‏جویى و طلب تأویل آن، از متشابه پیروى مى‏کنند؛ با آن‏که تأویلش را جز خدا و ریشه‏داران دانش کسى نمى‏داند. -آنان که‏- مى‏گویند: ما بدان ایمان آوردیم.

1. آیات قرآن به دو دسته محکمات و متشابهات تقسیم مى‏شود. این تقسیم‏بندى را قرآن به صراحت ذکر نموده است.

2. آیات محکمات، آیات مادر و مرجع در قرآن کریم هستند.

3. استفاده از آیات متشابه، منوط به ارجاع آنها به آیات محکمات است.

4. «محکم» آیه‏اى است که در افاده معناى خویش هیچ‏گونه ابهام و ایهامى نداشته باشد و راه ورود به هرگونه شبهه و اشتباه را ببندد.

متشابه در اصطلاح قرآن به آیه‏اى اطلاق مى‏شود که احتمال چندین معنا در آن وجود دارد و به همین جهت در آن شک و شبهه ایجاد مى‏شود.

5. برخى از آرا و نظریات در مورد تعیین محکمات و متشابهات در قرآن، باتعریف ارائه‏شده انطباق ندارند. مثل آن‏که گفته‏اند: متشابهات، حروف مقطّعه هستند؛ یا آیات مجمل، متشابهاتند، و یا آیات منسوخ و یا آن‏چه غیر از آیات‏الاحکام است و....

6. پیدایش برخى از مذاهب انحرافى در اسلام به جهت پیروى از متشابهات قرآن بوده‏است.